Bezpieczeństwo maszyn to jeden z kluczowych aspektów nowoczesnego przemysłu, który stale ewoluuje wraz z rozwojem technologii oraz zmieniającymi się regulacjami prawnymi. Nowe rozporządzenie maszynowe 2023/1230/UE, obowiązujące od 20 stycznia 2027 roku, wprowadza istotne zmiany dotyczące producentów, importerów i użytkowników maszyn na terenie Unii Europejskiej. Celem jest nie tylko zwiększenie poziomu bezpieczeństwa, ale także wsparcie innowacji i dostosowanie prawa do nowych technologii takich jak robotyka, sztuczna inteligencja czy automatyzacja procesów.
Cel i znaczenie nowych przepisów
Nowe przepisy mają na celu:
- zapewnienie wyższego poziomu ochrony pracowników i użytkowników,
- usprawnienie procedur oceny zgodności maszyn, uwzględniając poziom ryzyka,
- dostosowanie regulacji do rozwoju autonomicznych maszyn i systemów cyfrowych,
- zachowanie konkurencyjności europejskiego sektora przemysłowego na rynku globalnym.
Ważne jest, aby już teraz przygotować się do wdrożenia nowych wymagań, ponieważ od 2027 roku wszystkie maszyny wprowadzone na rynek UE muszą spełniać te wymogi.
Kluczowe zmiany w przepisach od 2027 roku
Najważniejsze obszary zmian dotyczą m.in.:
- Cyberbezpieczeństwa — systemy zabezpieczeń, szczególnie oparte na oprogramowaniu, muszą być odporne na ataki cyfrowe. Wprowadzono obowiązki aktualizacji, testowania oraz dokumentowania systemów sterowania,
- Oceny ryzyka z uwzględnieniem sztucznej inteligencji oraz systemów zdalnego sterowania i komunikacji maszyn, co wymaga stosowania dodatkowych zabezpieczeń i interfejsów,
- Nowych kategorii maszyn wysokiego ryzyka, takich jak roboty współpracujące (coboty) i maszyny z AI, które podlegają obowiązkowej ocenie zgodności przez jednostkę notyfikowaną, nawet jeśli wcześniej mogły być samocertyfikowane,
- Zwiększonej odpowiedzialności producentów i użytkowników za bezpieczeństwo oraz odpowiednie udokumentowanie.
Obowiązki producentów i użytkowników
Dla producentów i importerów wprowadza się nowe wymagania dotyczące:
- projektowania maszyn z zaawansowanymi zabezpieczeniami, takimi jak monitoring otwarcia osłon czy funkcje cyberbezpieczeństwa,
- aktualizacji dokumentacji technicznej i procedur oceny zgodności zgodnie z nowymi normami (np. ISO 13849-1, IEC 62061),
- zgłoszenia rozpoznanego ryzyka związanego z produktem, z udziałem różnych podmiotów (producentów, importerów, dystrybutorów, operatorów),
- zapewnienia właściwej deklaracji zgodności WE oraz instrukcji obsługi.
Z kolei użytkownicy maszyn muszą zadbać o:
- sprawdzenie, czy użytkowane lub zakupione maszyny spełniają obowiązujące i przyszłe wymogi bezpieczeństwa,
- modernizację zabezpieczeń, szczególnie jeśli korzystają ze starszych systemów ochronnych,
- prowadzenie audytów maszyn pod kątem identyfikacji zagrożeń oraz zapewnienie minimalnych standardów bezpieczeństwa,
- odpowiedzialność za zmiany w maszynach, które mogą wymagać ponownej oceny zgodności,
- przestrzeganie przepisów dotyczących maszyn samoróbek lub modyfikowanych na własne potrzeby.
Wymogi dotyczące dokumentacji i audytów
Dokumentacja techniczna ma szczególne znaczenie w nowych przepisach. Producent musi przygotować ją w taki sposób, aby potwierdzała spełnienie wymagań zasadniczych oraz umożliwiała ocenę ryzyka. Instrukcje obsługi muszą być kompletne i dostępne dla użytkowników, a deklaracja zgodności WE – zgodna z aktualnym stanem prawnym.
Audyt maszyn to proces, który powinien obejmować:
- szczegółowe oględziny maszyn i stref zagrożenia,
- identyfikację niezgodności z przepisami,
- oszacowanie ryzyka zgodnie z normami i przepisami,
- sporządzenie dokumentacji pokontrolnej oraz raportu z rekomendacjami modernizacji.
Modernizacja i zmiany w maszynach
Nowe rozporządzenie wprowadza istotne wytyczne dotyczące modernizacji maszyn, zwłaszcza gdy zmiany dotyczą poprawy bezpieczeństwa lub dostosowań do nowych regulacji.
Najważniejsze kwestie w tym zakresie to:
- klasyfikacja modernizacji jako znaczna lub gruntowna,
- obowiązek sporządzenia nowej deklaracji zgodności w przypadku poważnych zmian,
- dokumentowanie każdej modernizacji z uwzględnieniem nowych wymagań dotyczących bezpieczeństwa,
- podkreślenie odpowiedzialności użytkownika oraz producenta za stan techniczny maszyny.
Podsumowanie i rekomendacje
Bezpieczeństwo maszyn to nie tylko kwestia zgodności z przepisami, ale przede wszystkim ochrony życia i zdrowia pracowników. Nowe przepisy europejskie dostosowują wymagania do postępu technologicznego i zmieniającego się środowiska produkcyjnego.
W praktyce oznacza to konieczność:
- systematycznej aktualizacji dokumentacji technicznej,
- wdrażania nowych standardów ochrony, szczególnie w zakresie cyberbezpieczeństwa,
- planowania modernizacji i audytów maszyn z wyprzedzeniem,
- szkolenia pracowników oraz zapewnienia odpowiedniej współpracy działów BHP, inżynieryjnych i zarządzających,
- monitorowania zmian w prawie oraz normach harmonizowanych, które będą podstawą w ocenie zgodności.
Już dziś warto podjąć działania przygotowawcze, aby od 2027 r. spełniać nowe wymogi bez zakłóceń w działalności operacyjnej i produkcyjnej.